Özel okullar her ne kadar birer ticari işletme olsalar da mevzuat yönüyle genel anlamda hem 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu hem de 4857 sayılı İş Kanununa tâbîdirler. Diğer yandan ise genel anlamda 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na tâbî iken bir yanıyla da 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na uyulması gereken durumlar olmaktadır. Bu ise, özellikle personel özlük hakları gibi uygulamalar bakımından normal ticari işletmelerde uygulananlardan farklı durumları ortaya çıkarmaktadır.
ÜCRET VE BORDROLAMADA ÖZEL UYGULAMALAR
Özel okulların özel çalışma şartlarını belirleyen 5580 sayılı kanunun 9. Maddesi açıkça şu şekilde söyler: “Sosyal yardım kapsamındaki ek ödemeler, bütçe kanunlarıyla resmî okul öğretmen ve personeline sağlanan haklara denk olarak okul öğretmenlerine ve personeline de ödenir.”
Peki, sosyal yardım ödemeleri nelerdir?
Bütçe kanunlarıyla resmi okul öğretmenlerine sağlanan haklar 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununun 202 ila 208. maddelerinde ve ek 32. maddede sayılmıştır. Bunlar, aile ve çocuk yardımı (657/202), doğum yardımı (657/207), ölüm yardımı (657/208), eğitime hazırlık ödeneği (657 ek madde 32) şeklinde ifade edilebilir.
Yine 5580 sayılı kanunun 9. Maddesi açık bir şekilde Sosyal yardım kapsamındaki ek ödemelerden gelir vergisi kesilmeyeceğini hüküm olarak ortaya koyar.
Bunlar dışında yine 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 152. Maddesinde Zam ve Tazminatlar başlığı altında eğitim ve öğretim tazminatına yer verilmiştir. Aynı kanun maddesinin son kısmında “Bu maddenin ikinci bölümünde yer alan tazminatlar damga vergisi hariç herhangi bir vergiye tabi değildir.” İfadesiyle eğitim ve öğretim tazminatının da vergiye tabi olmadığı anlaşılmaktadır.
Sosyal yardım ve tazminatları vergi ve sigorta boyutuyla tek tek ele alırsak:
Aile ve Çocuk Yardımı
657 sayılı kanununun 202. maddesine göre aile ve çocuk yardımı, memurun herhangi bir menfaat karşılığı çalışmayan ve herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan aylık almayan eşi için (3/7/2011 tarihli ve 2011/2022 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı Eki Kararın 3 üncü maddesiyle 1/7/2011 tarihinden itibaren) 2.134; çocuklardan her biri için de 250 gösterge rakamının (72. Ay dâhil olmak üzere 0-6 yaş çocuk için 500 gösterge rakamının) aylık katsayısı ile çarpılması sonucu elde edilecek miktar üzerinden ödenir. 203. madde ise aile ve çocuk yardımının her ay, aylık ile ve karı koca ikisi de devlet memuru ise yalnızca kocaya ödeneceğini vaz’ eder.
Buna göre 2019 yılı 1 Temmuz – 31 Aralık 2019 arası uygulanacak aile ve çocuk yardımları için veriler şöyledir:
– Memur maaş katsayısı : 0,138459
– Aile göstergesi: 2.134
– Çocuk göstergesi (6 yaş üzeri): 250
– Çocuk göstergesi (0-6 yaş): 500
– Brüt asgari ücret: 2.558,40 TL
5580 sayılı kanunun 9. maddesindeki açık hüküm gereği aile ve çocuk yardımlarından gelir vergisi kesintisi yapılmaz. Ancak SGK primleri bakımından istisna tutarını aşan kısımdan prim kesintisi yapılmalıdır.
SGK istisna tutarları ise şöyledir:
– Aile yardımı SGK istisnası, brüt asgari ücretin %10’u kadardır.
– Çocuk yardımı SGK istisnası ise, brüt asgari ücretin %2’si kadardır. Çocuk yardımı istisnası en fazla 2 çocuk için hesaplanabilir.
Buna göre:
| (A) Katsayı | (B) Gösterge | (C) Tutar (A X B) | (D) Vergi İstisnası Tutarı (%100) | (E) Vergi Matrahı (C – D) | (F) SGK İstisnası Tutarı | SGK Matrahı | |
| Aile Yardımı | 0,138459 | 2.134 | 295.47 | 295,47 | 0 | (2.558,40 X %10) 255,84 | 39,63 |
| Çocuk yardımı (0-6 yaş) 1 çocuk için | 0,138459 | 500 | 69,23 | 69,23 | 0 | (2.558,40 X %2) 51,17 | 18,06 |
| Çocuk yardımı (0-6 yaş) 2 çocuk için | 0,138459 | 500 x 2 | 138,46 | 138,46 | 0 | (2.558,40 X %2) X2) 102,34 | 36,12 |
| Çocuk yardımı (0-6 yaş) 3 çocuk için | 0,138459 | 500 x 3 | 207,69 | 207,69 | 0 | c | 105,35 |
| Çocuk yardımı (0-6 yaş) 4 çocuk için | 0,138459 | 500 x 4 | 276,92 | 276,92 | 0 | (2.558,40 X %2) X2) 102,34 | 174,58 |
| Çocuk yardımı (6 yaş üzeri) 1 çocuk için | 0,138459 | 250 | 34,61 | 34,61 | 0 | (2.558,40 X %2) 51,17 | 0 |
| Çocuk yardımı (6 yaş üzeri) 2 çocuk için | 0,138459 | 250 X 2 | 69,23 | 69,23 | 0 | (2.558,40 X %2) X2) 102,34 | 0 |
| Çocuk yardımı (6 yaş üzeri) 3 çocuk için | 0,138459 | 250 X 3 | 103,84 | 103,84 | 0 | (2.558,40 X %2) X2) 102,34 | 1,51 |
| Çocuk yardımı (6 yaş üzeri) 4 çocuk için | 0,138459 | 250 X 4 | 138,46 | 138,46 | 0 | (2.558,40 X %2) X2) 102,34 | 36,12 |
Doğum Yardımı
657 sayılı kanunun 207. maddesiyle düzenlenmiş olan doğum yardımı uygulaması, 27/03/2015 tarihli 6637 sayılı kanun hükmünde kararname İle kaldırılmıştır. Dolayısıyla işverenlerin doğum yardımı yükümlülüğü kalmamıştır.
Ölüm Yardımı
Memurun eş veya çocuğunun ölümü halinde en yüksek devlet memuru aylığı (9500 X aylık katsayısı); Memurun ölümü halinde en yüksek devlet memuru aylığının iki katı kadar ödeme yapılır. Buna göre:
| (A) Katsayı | (B) En Yüksek Devlet Memuru Aylığı | (C) Tutar (A X B) | (D) Vergi İstisnası Tutarı (%100) | (E) Vergi Matrahı (C – D) | (F) SGK İstisnası Tutarı (%100) | SGK Matrahı | |
| Eş veya çocuğun ölümü halinde | 0,138459 | 9.500 | 1.315.36 | 1.315,36 | 0 | 1.315.36 | 0 |
| Memurun ölümü halinde | 0,138459 | 9.500 X 2 | 2.630.72 | 2.630,72 | 0 | 2.630.72 | 0 |
Yapılacak ölüm yardımında yukarıdaki sınırlar dâhilinde gelir vergisi kesintisi yapılmayacaktır.
5510 sayılı kanunun 80. maddesine göre ise ölüm yardımı, prime esas kazanç değildir. Dolayısıyla ölüm yardımından SGK prim kesintisi de yapılmayacağı açıktır.
Öğretim Yılına Hazırlık Ödeneği
657 sayılı kanunun ek 32. maddesine istinaden her yıl eğitimin başladığı ay içinde, Bakanlar Kurulunun belirlediği tutar, Milli Eğitim Bakanının belirlediği tarihte bir defaya mahsus olmak üzere ödenir. Mali ve sosyal haklara ilişkin 2018 ve 2019 yıllarını kapsayan 4. Dönem toplu sözleşmenin üçüncü kısım 2. bölümünde 11. madde ile 2019-2020 eğitim yılı için bu tutar brüt 1.180 TL olarak belirlenmiştir.
Öğretim Yılına Hazırlık Ödeneği gelir vergisine tâbî değildir. Prime esas kazançlardan istisna edilen ödemeler içinde sayılmadığından SGK primine tâbidir.
Şunu da gözden kaçırmamak gerekir; Bütçe kanunu ekindeki “K” cetveli diğer ödemeler kısmı 3. Maddesine göre, öğretim yılına hazırlık ödeneği, öğretim yılının başladığı ay (Eylül)’dan sonra ve birinci yarıyıl sonundan önce göreve başlamış olan öğretmene %75; ikinci yarıyılda göreve başlayanlara ise %50 oranında yapılır.
| Oran | (A) Vergi Matrahı | (B) Vergi İstisnası | (C) SGK Matrahı | (D) SGK İstisnası | |
| Mevcut Eğitim Öğretim Kadrosunda olanlar | % 100 | 1.1180 | % 100 | 1.180 | İstisna yok |
| Öğretim Yılı İlk ayından sonra ve 1. dönem sonundan önce göreve başlamış olanlar | % 75 | 885 | % 100 | 885 | İstisna yok |
| İkinci dönemde göreve başlayanlar | % 50 | 590 | % 100 | 590 | İstisna yok |
Eğitim Öğretim Tazminatı
657 sayılı devlet memurları kanununun 152. Maddesi II-B kısmında eğitim öğretim tazminatına yer verilmiş ve şöyle denilmiştir ve uygulanacak oranlar şu şekilde ifade edilmiştir: “Eğitim ve Öğretim Hizmetleri Sınıfına dâhil öğretmen unvanlı kadrolarda fiilen öğretmenlik yapanlara; (Öğretmen unvanlı kadrolarda bulunanlardan okul müdürü ve okul müdür yardımcısı, yönetici ve eğitim uzmanı olarak görevlendirilenler ile cezaevi okullarında çalışan öğretmenler dahil olmak üzere)
- a) 1-2 nci derecelerden aylık alanlar için % 100 üne,
- b) 3 ve 4 üncü derecelerden aylık alanlar için % 95 ine,
- c) Diğer derecelerden aylık alanlar için % 85 ine…”
Ancak Mali ve sosyal haklara ilişkin 2018 ve 2019 yıllarını kapsayan 4. Dönem toplu sözleşmenin II bölüm 14. Maddesinde “100”, “95”, ve “85” oranları, “120,56”, “115,56”, ve “105,56” olarak uygulanır.” denilmiştir.
Yine 657 sayılı devlet memurları kanununun 152. Maddesi II-B kısmında “Bu maddenin ikinci bölümünde yer alan tazminatlar damga vergisi hariç herhangi bir vergiye tabi değildir.” denilerek eğitim öğretim tazminatının açıkça vergiden istisna olduğu ifade edilmiştir.
5510 Sayılı kanunda Prime Esas Kazançtan istisna edilen ödemeler içinde sayılmadığı için eğitim öğretim tazminatı SGK kesintisine tabidir.
| (A) Katsayı | (B) En Yüksek Devlet Memuru Aylığı | (C) Uygulanacak Oran | (D) Tutar (A X B) | (E) Vergi İstisnası Tutarı (%100) | (F) Vergi Matrahı (C – D) | (G) SGK İstisnası Tutarı | SGK Matrahı | |
| 1-2. dereceden aylık alanlar | 0,138459 | 9.500 | % 120,56 | 1.585,80 | 1.585,80 | 0 | 0 | 1.585,80 |
| 3-4. dereceden aylık alanlar | 0,138459 | 9.500 | % 115,56 | 1.520,03 | 1.520,03 | 0 | 0 | 1.520,03 |
| Çocuk yardımı (0-6 yaş) 2 çocuk için | 0,138459 | 9.500 | % 105,56 | 1.388,50 | 1.388,50 | 0 | 0 | 1.388,50 |
Sonuç
Burada anlatılan vergi ve SGK istisnaları 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanununa tâbî özel okul statüsündeki işyerlerinde çalışan eğitim sınıfına dâhil personel için geçerlidir.
Aile ve çocuk yardımları, şartlarını taşıyan personel için her ay bordroda düzenlenip ödenmelidir. Diğer yardımlar ise şartlarının gerçekleştiği zaman (ölüm, eğitim yılının başlaması… gibi) ödenir.
Söz konusu yardımlar için işveren, istisna tutarlarından fazla ödeme yapabilir. Bu durumda fazladan ödenen kısım ücret sayıldığı için hem gelir vergisi hem de SGK prim kesintileri yapılacağı muhakkaktır.
Özel okulda çalışıyor olsa bile eğitim öğretim sınıfına dâhil olmayan diğer çalışanlar için 4857 ve 5510 gibi kanunlar uygulanmalıdır.
Öte yandan yukarıda anlatılan ödemelerin hepsi damga vergisine tâbîdir.
İşverenlere ve çalışanlara önemli vergi avantajları sağlaması yanında bu noktalara dikkat edilmesinin bir diğer faydası; ileride yaşanabilecek uyuşmazlıklarda işverenin mali ve vicdani olarak rahat olmasını sağlamasıdır.
Özel okul öğretmenlerinin bordrolarını hazırlayan meslektaşlarımızın bu noktaları gözden kaçırmamaları gerekir.
Dinamik Ofis 